Recenzja książki BŁĄD. ŹRÓDŁA. UNIKANIE. Stefana Garczyńskiego
wydanej przez NK (Nasza Księgarnia), Warszawa, 1973, s. 275.
Książki Garczyńskiego zajmują wśród moich lektur pozycję specjalną. Czytam je nie tyle dla wzbogacenia wiedzy o wybranych sprawach, co dla specyficznego sposobu, w jaki autor przedstawia problemy, dla osobliwego – rzec by można – klimatu tej literatury. Podejmując sprawy ważne dla wszystkich, w każdym wieku, w każdym zawodzie, ba w każdej nawet dziedzinie życia – choć nie profesjonalista – Garczyński umie ująć temat szeroko, w zasadzie zgodnie z ustaleniami współczesnej teorii, przystępnie i atrakcyjnie. Sprawy zamknięte w hermetycznym języku psychologii lub socjologii stają się pod jego piórem jasne i zrozumiałe dla ogólnie wykształconego odbiorcy. Sądzę, że ową klarowność osiąga dzięki przełożeniu prawd naukowych na język codziennego życia, zilustrowaniu ciekawymi, przekonywającymi przykładami. Oddaje przy tym nierzadko głos badaczom problemu, uczonym, pisarzom i poetom, imponując czytelnikowi rzadko spotykaną erudycją.
Sztukę pamiętania, Sztukę rozmowy, Współżycie, Potrzeby psychiczne, a także będący kontynuacją tej serii Błąd zaliczam do bardzo interesująco napisanych książek popularnonaukowych, ułatwiających poznanie uniwersalnych zasad naukowego postępowania. Jest to z pewnością ten rodzaj literatury, na który i z uwagi na podejmowaną problematykę, i ze względu na sposób jej przedstawienia istnieje duże zapotrzebowanie społeczne.
Autor przyjmuje, iż „błąd zachodzi wtedy, gdy postępowanie nie odpowiada celowi, do którego podmiot świadomie zmierza”. Interesuje się błędem „w znaczeniu niewłaściwego postępowania, a nie w znaczeniu niewłaściwego wyniku”, przy czym mianem niewłaściwego określa „postępowanie nie odpowiadające celowi, a nie – jak się często przyjmuje – nie odpowiadające jakiejś regule logicznej, moralnej czy estetycznej”. Mianem „postępowania” obejmuje jednocześnie „wykonywanie wszelkich zadań, a więc nie tylko rozwiązywanie równań, nie tylko dociekania teoretyczne, nie tylko działalność poznawczą, ale także działalność praktyczną”.
Wychodząc z tych założeń metodologicznych autor poddaje analizie zewnętrzne i wewnętrzne warunki życia człowieka oraz rozważa etapy jego postępowania dla określenia źródeł błędów oraz sformułowania uniwersalnych dyrektyw prawidłowego (autor nazywa je naukowym) myślenia i działania.
Obok tych dwu wyraźnie wyodrębnionych części można w książce wyróżnić dwie skromniejsze, choć nie mniej ważne – wstępną, zawierającą sformułowanie problemu oraz końcową, obejmującą wnioski praktyczne i refleksje dydaktyczne.
Książkę tę mogą z pożytkiem przeczytać zarówno wychowawcy, jak i starsza młodzież. Znaleźć w niej można bowiem uzasadnienie dla dyrektyw poprawnego myślenia i działania, zalecających:
„- przejrzystość, prostotę, jednoznaczność i zwięzłość języka;
– precyzyjne i dostatecznie szczegółowe formułowanie zadań;
– wystrzeganie się milczących założeń;
– bezstronne rozpoznanie stanu rzeczy, zebranie i zorganizowanie informacji, istotnych i wystarczających, ze szczególnym uwzględnieniem danych sprzecznych z dotychczasową wiedzą;
– odróżnianie wiedzy od domysłu;
– zachowanie elastyczności mimo wyrobionego nawyku, posiadanie możliwie dużego wyboru schematów;
– unikanie zbyt pochopnych lub zbyt szerokich uogólnień i uproszczeń;
– czujność logiczną, to jest poprawne wnioskowanie;
– wyczulenie na stopień prawdopodobieństwa przypuszczeń i przewidywań ;
– krytyczne odnoszenie się do własnych myśli, zwracanie uwagi na sprzeczne z nimi informacje;
– powściągliwość w formułowaniu sądów, ocen, a nawet hipotez;
– pamiętanie o względności prawd, o tym, że wciąż zbliżamy się do pewności, ale jej nigdy nie osiągamy, o tym, że każdy nasz sąd i pogląd będzie wymagać rewizji” (s. 253-254).
J. R.
zamieszczone w ……
1+
Zobacz jeszcze / See also